Pomaklar Türk müdür?

POMAKLAR TÜRK MÜDÜR?

Türklerin tarihi genelde başka toplumlar tarafından kaleme alınmıştır. Tarihin bir cilvesidir ki; Türkler hakkında kaleme alınan bu yazılar hep mücadele ettikleri halklar tarafından yazılmıştır.

Türkler (Hunlar) hakkında yazılı ilk bilgileri M. Ö. 209 tarihinde Çin yıllıklarında görmekteyiz. Türklerin tarihinin daha eskiye dayandığı aşikârdır(1). Ancak bilinen yazılı tarihi bu yıldan itibaren başlar. Miladî 5. asrın ortalarında ise Türkler Orta Avrupa’dan Çin Seddi’ne kadar muazzam bir coğrafyaya yayılmışlardır(2). Bu tarihi gerçekliğin günümüzde somut kanıtı ise yer isimleridir. Orta Avrupa’dan Doğu Türkistan’a kadar olan coğrafyada aynı isimle anılan bir çok yer isimleri mevcuttur. Örneğin üzerinde yaşadığımız coğrafyaya Balkan adını Türkler vermiştir ve bu ad Türkçedir. Bu adın aynısı hem Türkmenistan’da hem Macaristan’da vardır. Altay Cumhuriyeti, Kazakistan, Moğolistan ve Doğu Türkistan’ın sınırlarının birleştiği bölgeye Altay (ala-tou, uludağ) adı verilmiştir. Aynı isimli yerleşim yeri Türkiye’de hem Bursa’da hem de İzmir’de mevcuttur. Örnekleri daha da çoğaltabiliriz. Ancak konumuz Türk coğrafyasında yer isimleri değildir.

Türkler bu kadar geniş coğrafyaya yayıldıklarından dolayı Kırgızlar, Tatarlar, Türkmenler, Peçenekler, Bulgarlar, vb gibi ayrı ayrı isimler altında anılmışlardır. Günümüzde ise Türkler daha da farklı kollara ayrılarak anılmaktadırlar. Türk halklarına değişik zamanlarda farklı isimler verilmiştir. Örneğin Oğuz Türklerinin güney kolundan olan ve Azerbaycan’da yaşayan Türklere yaşadıkları coğrafyadan dolayı Azeri adı verilmiştir. Bu Türk halklardan birisi de Hunların devamı olan, Hun, Peçenek ve Kumanların birleşerek bir araya getirdiği Türk Bulgarların da bize yadigârı olan Pomaklardır. Pomak aslında bir halk adı değil, sadece başkaları tarafından uygun görülen bir isimdir(3).

Kelime manası Slavca kökenli lisanlardan türediği için tarihçi olmayan ve tarihte birçok halkın adını başka milletlerden aldığını bilmeyenler Pomakları hep Slav olarak nitelemeye çalışmışlardır. Slav kökenli lisanlarda ‘yardım-yardım etmek’ manasına gelen ‘Pomoş-помощь’ sözü, Osmanlı Devleti Balkan coğrafyasına hâkim olmaya başladığında Osmanlı Devleti’ne yardım edenlere verilmiş bir ad olup zamanla Türkçe halini alarak Pomak denildiği için Pomakların Slav menşeli bir halk olduğu iddia edilmiştir. Eğer bu çıkarımdan yola çıkarsak Rus kelimesi de Fincede sandal manasına gelen ‘Ross’ kelimesinden türemiştir(4). O zaman Ruslar Norman-Vareg kökenli değil, Fin kökenli bir kavim mi olmuş oluyorlar? Yahut Hunlar isimlerini Çince’den aldığı için (Hyung-nu-kuvvetli-güçlü) Çin menşeli bir kavim mi oluyorlar?

Nasıl ki kuzeyden Hazar coğrafyasına gelen Ruslar (Norman-Vareg) Hazarların yardımıyla Slavların daha çoğunlukta olduğu günümüzdeki Ukrayna coğrafyasında Rus (Kiev) Kağanlığını kurmuş(5) ve zamanla Slavlaşmışsa, Bulgarlar da Asparuh komutasında Hazar akınlarından kaçarak Don-Dnyeper arasındaki yurtlarından çıkmış, Dnyester ve Prut arasındaki bölgeye, diğer bir ifadeyle Tuna boyuna gelmiş,(6) Bars Han zamanında (Boris Han) 864 yılında kabul ettikleri Ortodoks dininin de etkisi ile milli kimliklerini kaybetmiş ve Slavlaşmışlardır.(7) İşte Pomaklar bu değişime ayak direyen, Gök-Tanrı inancını devam ettiren, ancak lisanlarını koruyamayan ve Osmanlı hâkimiyetinde zamanla Müslümanlığı kabul edip milli benliklerini koruyan Türk Bulgarlarının ve bu Türk Bulgarların içinde yer almış Kuman Türklerinin devamı olan bir halktır. Pomakların Slav olduğunu ifade edenler bu gerçeği bilmeyen yahut bilip de bilerek çarpıtan kişilerdir. Günümüzde Ortodoksluğun kabulüyle Slavlaşan Bulgarlara Türk, güneye inerek Slavların arasında kalan Rosslara (Norman ve Vareglere) Viking demek ne kadar anlamsız ise Pomaklara da Slav demek o kadar anlamsızdır. Pomakların Slav olduğunu dile getirenlerin tarihi bir dayanak noktası bulunmamaktadır. Gariptir ki; Tuna bölgesinde Ortodoskluğu kabul eden Bulgarlar zamanla Slavlaşmış, ancak Macarlarla beraber Kafkasya’ya ve Otuz-Ogurlarla beraber İtil boyuna göç eden Bulgarlar Müslümanlığı kabul etmiş ve günümüze kadar milli benliklerini devam ettirmişlerdir.

Peki Bulgarlar kimdir? Bu mesele çok uzun bir yazı dizisinin konusudur. İsterseniz bu konuyu sonraki yazılarımızda derinlemesine ele alalım.

(1) S. G. Klyashtorny-T. İ. Sultanov, Türkün Üç Bin Yılı, (terc. Ahsen Batur), İstanbul 2003, s. 12-57.
(2) İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, İstanbul 1993, s. 49-53.
(3) Pomakların bir kavim adı olmadığı konusu hakkında bkz. İlker Alp, Pomak Türkleri (Kumanlar-Kıpçaklar), Edirne 2008, s. 24-30.
(4) Varegler ve Normanlar hakkında daha detaylı bildi için bkz. S. Gedeonova, Varyagi i rus: istoriçeskoe izsledovanie, Peterburg 1876.
(5) L. N. Gumilev, Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları, (terc. Ahsen Batur), İstanbul 2006, s. 183-196.
(6) Mualla Uydu Yücel, İlk Rus Yıllıklarına Göre Türkler, Ankara 2007, s. 70.
(7) İ. Dujev, “De la Fondation de L’etat Bulgare a la Conquete Ottomane”, Historie de la Bulgarie des Origines a nos Jours, Paris 1977, s. 58-66; D. Angelov, “Entstehung, Festigung und blüte des Slawisch-Bulgarischen Staates”, Bulga-Rischegeschichte, Sofya 1963, s. 17-26.