20 binden fazla Türkçe kelime başka dillerde yaşıyor

Yüzyıllar boyunca Anadolu sınırlarını aşan Türk dili, Avrasya’nın dört bir yanında iz bırakarak, birçok dünya dilinin söz varlığına sessizce yerleşti. Balkanlar’dan Orta Asya bozkırlarına, hatta İngilizce ve Çince’ye kadar uzanan bu etki, Türkçenin tarih boyunca ne kadar yaygın kullanıldığını gözler önüne seriyor.

Türkçe Verintiler Sözlüğü’ne göre, 20’den fazla dünya dilinde 20 bini aşkın Türkçe kökenli kelime tespit edildi. Bu çalışma, Türkçenin diğer dillere olan etkisini sistemli biçimde belgeleyen ilk kaynak olarak öne çıkıyor.

Dilbilimi açısından öncü bir çalışma

Türk Dil Kurumu’nun (TDK) katkılarıyla ve Dr. Günay Karağaç’ın kaleme aldığı Türkçe Verintiler Sözlüğü, 8.500’ün üzerinde ana madde ve binlerce türev kelime içeriyor. Bu sözlük, alışılmışın aksine Türkçeye giren yabancı kelimeleri değil, Türkçeden diğer dillere geçen kelimeleri odak noktasına alıyor.

turkiyetoday'de yer alan habere göre dilbilimci Dr. Recep Toparlı, daha önce Arapça ve Farsçadan Türkçeye geçen kelimelerin kataloglandığını hatırlatarak, “Bu kez yön tersine çevrildi; Türkçenin zenginleştirdiği diller ele alındı. Böyle bir çalışma daha önce hiç yapılmadı,” diyerek çalışmanın önemine vurgu yaptı.

Sınırları aşan kelimeler

Türkçe kelimeler, tarih boyunca ticaret yolları, kültürel etkileşim ve imparatorluk yönetimi aracılığıyla komşu toplumlara ulaştı. Birçoğu hâlâ günlük kullanımda.

Sırpçada balta, yorgan ve ajva (ayva); Rusçada ajva ve kurdjuk (kuyruk yağı); Yunancada çadır ve çakmak gibi kelimeler doğrudan Türkçeden alınmış. İngilizceye geçmiş kiosk (köşk) ve yogurt (yoğurt) gibi kelimeler de Türkçe kökenli.

Hatta Çince ve Urduca gibi uzak dillerde dahi Türkçe kökenli kelimelere rastlanması, Türk dünyasının diğer medeniyetlerle olan tarihsel bağlarını yansıtıyor.

Dillere göre Türkçe kökenli kelime sayısı

Sözlük, bazı dillerdeki Türkçe kökenli kelime sayılarını da yaklaşık olarak şöyle sıralıyor:

Sırpça: 9.000

Ermenice: 4.260

Bulgarca: 3.500

Yunanca: 3.000

Romence: 3.000

Farsça: 3.000

Rusça: 2.500

Arapça: 2.000

Dr. Karağaç’a göre, Türkçenin bu denli yayılmasında bölgesel ve imparatorluk dili olması büyük rol oynadı. “Yönetimden ticarete, gündelik hayattan eğitime kadar pek çok alanda kullanılan Türkçe, doğal olarak komşu halklarla kelime paylaşımı yaptı,” dedi.

Baba, köşk gibi aile ve mimari terimlerden, teknik ve mutfak terimlerine kadar pek çok Türkçe ifade, başka dillerin söz varlığına yerleşti. Sözlükte ayrıca, kelimelerin farklı dillere geçerken geçirdiği telaffuz ve anlam değişikliklerine de yer veriliyor.