Muteber bilgi kaynağında paradigmatik kopuş: @grok bu doğru mu?

Bilme ve inanmanın birbiriyle dikkate değer karşılıklı ilişkisi vardır. Bu ilişki hakkında birçok görüş ortaya atılmıştır. Bizim görüşümüze göre bilme ve inanma birbirini ister istemez etkiler, yönlendirir. Ancak bildiğimiz herhangi bir şey ortadan kalktığında onun yerine bir başka bilgi gelir; inanç değil. Aynı şekilde inandığımız bir şeye artık inanmamaya başladığımızda da onun yerine başka bir inanç gelir; bilgi değil. İtikat bağlamında düşündüğümüzde, özellikle aklı merkeze alan bazı sorgulamaların inancın yerini alacağı düşünülür. Bilgi bir inanç yerine başka bir inanç ikamet etmemizi sağlayabilir ama onu, inancın yerine ikame edemeyiz. Dolayısıyla bazı sözlüklerdeki “bilgi gerekçelendirilmiş inançtır” tanımını, inançla ilgili yukarıdaki ifadelerimizi dikkate aldığımız takdirde kabul ediyoruz. 

Bilginin inançla ve bunun sonunda güvenle bir ilgisi olmasaydı insanlar bazı bilgilere diğerlerine nazaran daha çok değer vermezdi. Örneğin en yakın arkadaşımın bana vereceği haber tanımadığım birinin vereceği haberden daha güvenilirdir ya da daha iyi olduğunu ispat etmiş bir hocamın öğrettiğine diğer hocalarımdan peşinen daha çok güvenirim. Bununla birlikte bunlar çoğu zaman yanıltıcıdır da. Analitik düşünme becerileri sıradan herhangi birinden daha iyi olan birisi bu durumlarda temkinli olur, ‘cahil hoca’nın dahi diğerinden daha çok şey bilebiliyor olabileceğinin farkında olur. 

Kutsal metinler asırlar boyu insanların en güvenilir bilgi kaynağı olmuştur. Din bağlamında tarih sahnesinde kendini gösteren birçok medeniyet bu bilgi kaynağını, insanın kapasitesi dahilindeki diğer bilgi kaynaklarıyla zenginleştirmiş; kapsamlı bir bilgi sistemi ortaya koymuştur. Bazı durumlarda ise kutsal metinlerin kendileri değil onların yorumu yalnızca belli bir kesimin tekeline geçerek onların çıkarında insanlara tahakküm etmiştir. Bu tahakkümün baskıya, şiddete döndüğü durumlarda ihtilaller meydana gelmiş, yeni bilgi kaynağı olarak akıl ya da bilimsel bilgi kendini muteber kabul ettirmiştir. Ancak devamında bunun da bir yerden sonra tahakküm aracına dönüşmesiyle birlikte, insanların dogmaya en çok karşı olduğu bilinen bilgiyi bile dogmalaştırabildiğini gördük. Yani burada birçok kişi inancın yerini bilginin aldığı yanılgısına düştü. 

Bu durumun eleştirilmeye başlanmasıyla birlikte bilimsel bilgi yalnızca dogmatik tarafını değil büsbütün itibarını yitirdi. Bu sefer yeni bilgi kaynağının hiyerarşinin tepesine çıkması dini bilgide ya da bilimsel bilgide olduğu gibi ciddi insanların çabalarıyla olmadı; ciddi olan her türlü bilginin eleştiriye tabi tutulurken ilerlemesine imkân verilmemesi yani yerine bir şey ikame edilememesiyle oldu. Tarihin en cahil insanları olarak gözlerimizle görüyoruz diye gördüğümüz şeyi birilerinin gösterdiğini idrak edemeyecek hale geldik. Birisi bizim görmemizi istediği şeyi gösteriyor ve biz ona inanıyoruz. 

Daha ne kadar karanlık bir çağa sürükleniriz diye düşündüğümüz yerde görülen o ki Twitter’ın X’e dönüşmesiyle birlikte arka planının kararması bize önden bazı ipuçları veriyor olsa gerek. Hayata dair güzel ne varsa ortadan kaldırılmış, yerine mekanik olanın sıkıcılığı gelmiş. Yapay zekanın hayatın her alanına yayılmasıyla birlikte X’teki meşhur Grok da meydanlardaki yerini aldı. 

Ancak Grok’un kullanım amacı diğer yapay zekalardan bir ölçüde değişiyor. Grok, yukarıda görüntüye dayalı, yani gücün bizi belli şeylere ikna etmek için kullandığı çağın en muteber bilgi kaynağı olan medyaya olan güvenimizi sarsıyor, yerine kendisini daha muteber bir bilgi kaynağı olarak ikame ediyor. Medya tarafından yönlendirilen kitleler artık medyayı sorgulamayı akıl etti Grok sayesinde. Ne güzel bir hizmet bir haber metninin ya da videosunun doğruluğunu sorgulama basiretini kaybetmiş olanlar için.

Grok, görülen o ki bilginin çağlar boyu düştüğü en aşağı seviye olan görsel bilgi kültürünü kendisi sorgulayarak, onu bizim sorgulamamızın önüne geçecek.