Osmanlı'nın Balkanlardan koparılması için düzenlenen algı operasyonları

Balkan coğrafyası altın çağını Osmanlı egemenliği altında yaşadı. Tarih, 1460 -1804 dönemi zarfında balkanların en huzurlu yıllarına şahit oldu. (1804 Sırp isyanı zuhur edene dek)

Balkan milletlerinin Osmanlı'dan ayrılmasına sebep olan etkenler dil, tarih, kültür ve milliyetçilik unsurlarıdır. Ortodoks kilisesi kadim ananelerin muhafazasında önemli bir misyon üstlenmekteydi. Mamafih, kilise Müslümanların Hıristiyanlar nezdinde günahkâr oldukları fikrini canlı tutmaktaydı.

1789 yılında Fransa'da meydana gelen Fransız ihtilalı sonucunda milliyetçilik kavramı oluştu. Üstelik milliyetçilik kavramı balkan halkları üzerinde de etkisini hissettirmede muvaffak oldu.

Avrupa devletleri (İngiltere, Fransa ve Rusya) balkan yarımadasına gönderdikleri misyonerler sayesinde Gayri Müslimlere kendi dil, tarih ve edebiyatlarını öğreterek liberal ve ihtilalci fikirler de aşılayarak kendi kültür coğrafyalarına dâhil etmeyi başardılar.

Dış güçler balkan halklarının Osmanlı'dan nefret etmeleri için mit, şarkı ve şiir üzerinden Hıristiyanlar üzerinde algı operasyonları düzenlediler. Örneğin 10. Yüzyılda Doğu Roma İmparatorluğunun sınır savaşçılarının Arap düşmanlarına (Abbasilere) karşı kahramanlıklarını anlatan şarkılar mevcuttu. Bunların en meşhuru Digenis Akritastı.

Epik şiir Slav halkları için çok değerliydi ve masallar tek telli bir çalgı olan guslanın eşliğinde söylenirdi. Sırp şarkıları ortaçağdaki devlet ve onun yıkılışı üzerine kurgulanmaktaydı.

Hırvatlar ise ağırlıklı olarak 15.yüzyıl sonrası olayları dile getirmekteydiler. Hıristiyan Slav halkları nezdinde ortak kahraman Marco Kraleviç (Prens Mark) olarak adlandırılmaktaydı. Onun kahramanlıkları ve Kosova meydan muharebesinde iştirak etmesi ile Slavlar üzerindeki önemini daha da arttırdı.

Bir başka algı operasyonu da Baladlardı. Bu şarkılar eşkıya gruplarının faaliyetlerini konu ediniyordu.  Dolayısıyla milliyetçilik akımına kapılan Hıristiyan tebaa için takdir edilecek bir tip kahraman figürünü şekillendirmekteydi.

Dil ve Edebiyat devriminin balkan halkları arasında yayılmasını iki önemli şahıs üstlendi. Bunlar Adamantios Korais ve Rigas Fereos. Rigas Fereos tüm Rumları Eterya cemiyetine dâhil etmek suretiyle bir takım girişimlerde bulunmaktaydı.

Adamantios Korais ise Avrupa’nın değişik şehirlerinde Moskova, Odesa, Triyeste, Marsilya, Bükreş, Yaş ve Yanya şehirlere Athena, Phoneix, Hotel Grec ve Ermis gibi edebiyat kulüpleri inşa etti.

Korais, antik Helen kültürünün ruhunu ifade eden yeniden dirilen bir ulus arzu etmekteydi. Yunancada yer alan Türkçe, İtalyanca ve Slavca kelimelerin atılmasından yana tavır almaktaydı. Kathareuousa denilen kurmaca bir edebi dil icat etti.

Dolayısıyla Korais Antik yunanlıları Helen, Modern Yunanlıları ise Grek olarak adlandırmaktaydı.

Rigas Fereos Balkan milliyetçiliğinin duygularının pekiştirmek maksadıyla duygularını ifade ettiği savaş marşıyla büyük bir algı operasyonuna imza attı:

Daha ne kadar zaman, ey kahramanlar, esaret altında yaşayacağız,

Aslanlar gibi bayırlarda ve zirvelerde yalnız,

Mağaralarda çocuklarımızın

Topraktan acı köleliğe dönüştürüldüğünü izleyerek yaşayacağız

Toprağımızı, kardeşlerimizi,

Anne- babamızı,

Arkadaşlarımızı, çocuklarımızı ve bütün ilişkilerimizi kaybederek

Bir saatlik özgür bir yaşam

Kırk yıl esaret altında kalmaktan çok daha iyidir.

Ortak bir dil Balkan halklarının ortak bir devlet kurması gerektiği hususunda önemli bir faktör idi. Tarih ise işgal etmeleri gereken toprakları belirlemekteydi.

Bunların dışında isimlerin insanlar üzerindeki etkisi muazzam bir biçimde gözlemlemektedir.

Mesela 18.yüzyılın üçüncü yarasından itibaren yani 1770 yılından sonra Yunanlılar etnik bilinç oluşturmak maksadıyla artık yeni doğan çocuklara Xristos, Yorgos, Zaxarias, Yohannes gibi dini isimleri yerine Aristo, Sokrat, Ahilleas ve Temistokles gibi antik yunandan kalma isimler koymaya başladılar.

Günümüzde Balkan ülkelerinin yöneticileri balkanlarda Osmanlı mirası sayılan Osmanlı tarihi eserlerini çeşitli oyunlarla ortadan kaldırmak için muazzam bir çaba sarf etmektedirler.

Hem medya hem de psikolojik olarak Hıristiyan halklarının şuur altını kazıyaraktan Osmanlıyı zalim ve gaddar olarak nitelendiren algı operasyonları yapmaktadırlar.

--- -- ---

Kaynaklar:

- Balkan tarihi, Barbara Jelavich, küre yayınları

- Clogg, Richard, the Movement For Greeks Independence, 1770-1821: A collection of Documents , Londra,  Macmillian Press 1976.