Geniş Zaman’ın genişliğine dair

“Yaparız”, “ederiz” ve özellikle de “hallederiz”. Hiçbir şeyin yapılmayacağının, edilmeyeceğinin ve halledilmeyeceğinin teminatı olan üç ifade. Bu zaman kipine geniş zaman denilmiş olması da oldukça dikkat çekiyor. Türklerin genişliğinden mi Türkçede bu zamana geniş zaman denmiş yoksa bu zaman geniş zaman olduğundan mı Türkler bu kadar geniş, bilmiyorum ama iki durumun birbirini etkilediği ortada.

Sözgelimi, İngilizcede bu zamana Present Simple denmiş, Yunancada Ενεστώτας (Enestotas), Fransızcada Present, Arapçada المضارع (el-muzari) demişler. Daha fazla dili işin içine karıştırmaya gerek yok ama görüyoruz ki, yukarıda saydığım hiçbir dilde mevzubahis zamanın genişlikle bir ilgisi yok, hepsi aşağı yukarı şu anki duruma referansta bulunmaktadır.

Türkçede ne olmuşsa buna geniş zaman demişler, çok da doğru demişler. Evet, bir Fransız da geniş zamanda cümle kurabilir ama bu cümle Türkçede kurulduğu kadar geniş olamaz. Örneğin, “yarın yaparım” cümlesindeki genişliği yukarıda saydığım dillere birebir çeviremezsiniz. Yaparım geniş zaman çekimidir ama önüne “yarın” eklenince tam anlamıyla bir Türkçe cümle haline geliyor. Çünkü bir İngiliz geniş zamanı gelecek zamanda kuramaz. “I will do it tomorrow” (yarın yapacağım) der ama “I do it tomorrow” (yarın yaparım) derse işler karışır. Bu yüzdendir ki Türkçede “yarın yaparım” dediğiniz şeyi İngilizce, Yunanca ve sair dillerde söylerseniz yarın gerçekten yaparsınız ama Türkçe söylerseniz asla yapamazsınız. 

Kaytarmanın müracaat yeri olmuş geniş zaman. Gelecek zamanın genişletildiği yetmezmiş gibi birincil tekil şahıs olması gereken özne, birinci çoğul şahıs olarak kurgulanıyor, ne kadar sorumluluk varsa hepsinden kaçmak için. “Bunu söyleyen ben değil, biziz” demek için adeta. Tek kişi kaldıramaz o sorumluluğu; tek başıma o ağırlığı kaldırmaktansa, uydurduğum “biz” kümesindeki elemanlarla paylaşmayı yeğlerim. O halde “halledeceğim”den emin olmadığım bir işi “hallederiz” anca.

Arkadaşlarla geniş zamanda birbirimize görüşme sözü verip de bu sözlerin hala gerçekleşmesini beklerken aklıma geldi bu yazıyı yazmak. Bu sözler tutulmamış değil. Sonuçta kimse şu tarihte görüşelim demedi. Görüşme fikrini ortaya attık, zaman da çok ‘geniş’ olunca, bu görüşme her zaman yapılabilir. Sorumluluktan nasıl da kurtarıyor ya da sorumluluğun üstünü nasıl da örtüyor değil mi? Bu yüzden, yapılması gereken bir konuda birinden söz alınca, sözün yanında o işi ne zaman yapmayı düşündüğünü de sorarım. Kısacası, gelecek zamanda cümle kurdurturum.

Dilin bu şekilde yapılanmış olması benim suçum değil. Üstüne “geniş zaman” etiketiyle yangının körüklenmesi de. Ama bütün o ‘geniş’ surlara rağmen gelecek zamanda cümle kurmaya alışmadan da o surları yıkamayız.