Fransız idaresinde Batı Trakya (1919-1920)
I. Dünya Savaşı başladıktan sonra 1915-1917 yılında Yunanistan’da ulusal bölünme ortaya çıkmasıyla Yunanistan Kuzey-Güney olarak iki kısma ayrılmıştır. Eleftery
I. Dünya Savaşı başladıktan sonra 1915-1917 yılında Yunanistan’da ulusal bölünme ortaya çıkmasıyla Yunanistan Kuzey-Güney olarak iki kısma ayrılmıştır. Elefteryos Venizelos liderliğinde Kuzey Yunanistan İngiltere-Fransa safında yer almak isterken, Güney Yunanistan’da Kral Konstantinos ise Yunanistan’ın I. Dünya Savaşının dışında yer alması gerektiğini düşünmüştür.
Fransız kuvvetleri 1916’da Selanik’e çıkartma yaptıktan sonra Makedonya cephesindeki İtilaf Devletleri başarı elde edince 1917’de Yunanistan İtilaf Devletlerinin safında yer almayı tercih etmiştir. I. Dünya Savaşının sona ermesinin ardından 1919 yılında Yunanistan ile Bulgaristan arasında Neuilly Antlaşması (27 Kasım 1919) imzalanmış, bu antlaşmaya göre Bulgaristan Batı Trakya’yı Yunanistan’a bırakmıştır.
Antlaşma sonrasında Fransız kuvvetleri Müttefik kuvvetler adına Batı Trakya’yı işgal etmiş ve bölgede Fransa’ya bağlı özerk bir idare kurmuştur. Batı Trakya’daki Fransız idaresi toplam 7 ay (10 Ekim 1919-14 Mayıs 1920) sürmüştür. Fransız egemenliği döneminde Batı Trakya’nın merkezi Gümülcine olmuş, General Charles Antoine Charpy (1869-1941), Fransız Mareşal Louis Franchet d’ Espèrey tarafından Batı Trakya’nın Genel Valisi olarak atanmıştır. Fransa Batı Trakya’da iç işlerinde bağımsız, dış işlerinde ise Fransa’ya bağımlı bir manda idaresi kurmak gayesindedir. Fransız askerlerinin ekseriyeti Fransız sömürgesi (Frankofon) olan Senegal, Cezayir ve Faslı Müslüman askerlerden teşekkül etmiştir. Askerler bölgede ikamet eden Türk, Yunan, Ermeni ve Musevilere karşı iyi davranış sergilemişlerdir. Vali Charpy Arif Zade Arif Efendi'yi mutasarrıf olarak atamıştır.
Fransız İdaresinin Batı Trakya’daki Misyonu ve Vizyonu:
- Bölgedeki birliğin egemen kılınması ve barışın tesisi
- Yerel halkın gelenek, kültür ve dini inancına saygı gösterilmesi
- Farklı din ve milletlere mensup olan kişilerin devlet kademelerine getirilmesi
- Memur sayısının arttırılması
- Batı Trakya bölgesinin Fransa Devletine katkısı ve din ve millet ayrımı gözetmeksizin bölge halkının ihtiyacını gidermesi
- Para birimi olarak Fransız parasının kullanılması
- Fransızca mühür ve kartpostalların basılması
- Müslümanların şer'i mahkemelerine devam etmesi
- Mahkemelerde Osmanlı Devleti kanunlarının yürürlükte kalması
- Resmi dillerin Fransızca, Türkçe ve Yunanca olması
- Okullarda Fransızca ders müfredatının yürürlüğe girmesi
- Siyasetle ilgili olmayan hususların Fransızlara danışmadan icra ettirilmesi
- Zabıta kuvvetlerinin teşkili
- Fransız idare sisteminin prototip olarak alınması
- Türklerin, Yunanlıların, Bulgarların, Ermenilerin ve Musevilerin temsilcilerinin olması
- Batı Trakya’daki kültürel ve tarihi eserlerin kültürel miras kapsamında değerlendirilip muhafaza edilmesi
Fransız yönetimi ekonomik yatırımlarda bulunmuş bu dönemde Museviler ve Ermenilere ticari, Bulgarlara, Türklere ve Yunanlılara ise ziraat ve hayvancılık alanlarında katkı sağlamıştır. Bunun dışında Fransa Dedeağaç ve Porto Lagos (Karaağaç İskelesi ) limanları iktisadi ve askeri olarak kullanmıştır. Fransa’nın Batı Trakya’ya yapmış olduğu en büyük yatırım Gümülcine-İskeçe yolu çıkışına inşa etmiş olduğu Tarım İstasyonudur. Tarım İstasyonu sayesinde Batı Trakya’nın yiyecek ihtiyacı karşılanmaktaydı. Fransız Devleti Batı Trakya’ya 800 ton tuz, buğday ve arpa yardımında bulunmuştur. Ayrıca Gümülcine İmaret Camii avlusuna şehrin elektrik ihtiyacını karşılamak maksadıyla mazotla çalışan elektrik üretim fabrikası kurulmuştur. Batı Trakya’daki tren istasyonları yenilenmiş ve şehir merkezine bir köprü inşa etmişlerdir.
Fransa, sömürgelerindeki eğitim sistemine önem vermekte kalmayıp eğitim sisteminin modernize edilmesini savunmuştur. Dolayısıyla Batı Trakya’daki tüm okullarda Fransız ders müfredatı mecburi kılınmıştır. Fransız eğitim sistemi sayesinde Batı Trakya’daki okullarda eğitim gören öğrenciler iyi derecede Fransızca öğrenmişlerdir. Fransız eğitim sisteminden geçen öğrenciler Fransızcanın yanında Fransız kültürünü de benimsemeye başlamışlardır. Gümülcine merkezindeki Tsanakleio Sxoli (Rum Rüştiyesi) binası Fransız idaresi döneminde yetimhane olarak kullanılmıştır.
General Charpy Batı Trakya’da İslam, Hristiyanlık ve Musevi medeniyetlerine ait tarihi eserleri ve kültürel değerleri kültürel miras kapsamına alarak muhafaza etmiştir. Örneğin Balkan Savaşlarının başlamasından kısa bir süre sonra Gümülcine merkezinde bulunan Eski Camii 1912’de Bulgarlar tarafından kiliseye çevrilmiş ve 1919’a kadar kilise olarak faaliyet göstermiş lakin Vali Charpy resmi olarak Eski Camii o dönemki vakıflar idaresi başkanına iade ederek Eski Cami’nin aslına dönmesine (kiliseden camiye) dönüştürülmesine vesile olmuştur. General Charpy’nin bu hareketinin perde arakasında Osmanlı ve Türklere karşı sempatisi yatmıştır. Çünkü Charpy Kanuni Sultan Süleyman’ın Fransız Kralı I. François’e yardımı ve Osmanlı Devletinin Fransa’nın kara günlerinde yanında olduğu için Osmanlı Devletine karşı bir minnet ve vefa borcu olduğunu düşünmüştür. Müslüman Gençler Birliği de kültür merkezi olarak onun döneminde Vali Charpy’nin yardımları sayesinde açılmıştır.
1920 Mart’ında Gümülcine merkezinde bulunan Eski Mahkeme dairesinde Batı Trakya’nın kaderini tayin eden referandum düzenlenmiştir. Referandumda delegeler; Musevi delege Muiz Karaso, Bulgar delege Petku Daçef, Yunan delege Nikolaos Zoidis, Türk delegeler Ortacılı Ali Bey, Tabak Halil Ağa, Osman Ağa, Hafız Galip Efendi ve Hacı Yusuf’tan oluşmuştur. Referandumda Batı Trakya’nın Yunanistan’a, Bulgaristan’a veya Fransa’ya bağlanması seçenekleri mevcuttu. Yapılan referandum sonucunda delegelerin oy çokluğu ile Batı Trakya’nın Yunanistan’a bağlanması kararlaştırılmıştır. Daha sonra San Remo Kongresinde (18-26 Nisan 1920’de) Batı Trakya’nın Yunanistan’a dâhil edilmesi kesinleşmiştir. Fransız kuvvetleri Batı Trakya’dan çekilirken General Charpy bölgede yaşayan Türk ve Bulgarların gönlünü kazandığı için hükümet konağı etrafında toplanarak yaşasın komutan Charpy ve yaşasın Fransa sloganları atmışlardır.
Fransız tarih felsefesi olan “Hümanizm tarih felsefesini” idrak etmek Fransız yönetiminin Batı Trakya’daki geleceğini nasıl ve hangi yöntemle şekillendirmek isteyeceğini idrak etmemize yardımcı olacaktır. Fransa’nın, kısa vadede bölge halkının lehine olsa dahi uzun vadede Fransız eğitim sistemiyle Batı Trakya’daki Türkleri, Yunanlıları, Ermenileri, Bulgarları ve Musevileri Fransız kültürünü empoze etme ihtimali söz konusu olacaktı. Batı Trakya diğer Fransız sömürgelerine benzemeyecekti, zira Fransa diğer sömürgelerinde “sert güç politikasını” izlemiş, fakat Batı Trakya’da Fransız hümanizm tarih felsefesinin unsurlarından olan Fransızca eğitim, Fransız edebiyatı ve Fransız kültürü ile “yumuşak güç politikasını” uygulamaya başlayabilirdi. “San Remo Konferansında” Fransa’nın bölgede “kalıcı” ve “başat” güç olmadığı gözlemlenmiştir.
----
Kaynakça:
Armingeat (Commandant), Le commandementfrançais en Thraceoccidentale, La Revue Militaire Française-publiee avec le concours de l` etat-major de l`Armee, 49, Juillet=Septembre 1925, LibrairieMilitaire Berger-Levrault, Naney-Paris-Strasbourg, 289-309.
BourcartJacques, La ThraceOccidentaleAdministree Par La France Octobre 1919-28 Mai 1920, Revue Politique et Parlementaire, εκδ. FernandFaure-EdouardJulia, no 34, t. CVI, Paris, 10/01/1921, 441-456.
Κώστα Γεράγα (Αναπληρωτής Γενικού Διοικητού Θράκης), Αναμνήσεις Εκ Θράκης 1920-1922, Εν Αθήναις Τυπογραφείον Εστία, Αθήνα 1925.
Kadiroğlu, Emin, EVLAD-I FATİHAN’DAN FATİHNAME, Alemdar Ofset, Gümülcine 2019.
Kemal Şevket Batıbey, Batı Trakya Türk Devleti (1919-1920), Boğaziçi Yayınları, İstanbul 2000.
Ιωάννης Μ. Μπακιρτζής, Η ΔυτικήΘράκη, Στη Μετάβαση 1913-1920 Εκδόσεις Σταμούλης, Θεσσαλονίκη 2016.
https://www.kathimerini.gr/1047913/gallery/epikairothta/ellada/h-aytonomia-ths-dytikhs-8rakhs.
